දියවැඩියාව හෙවත් මධුමේහයට ගොදුරු වන පිරිස වර්තමානයේ ඉතා ශීඝ්‍රව වර්ධනය වන බවක්‌ දක්‌නට ලැබේ. මෙවැනි තත්ත්වයක්‌ මතුවීමට බලපා ඇති හේතුව කුමක්‌ද කියා අපි විමසා බලමු.
 
 වෛද්‍යතුමියනි, දියවැඩියා රෝගය බහුල වීමට බලපා ඇති හේතුවක්‌ තිබෙනවාද?
 
 වර්තමානයේ අප සමාජයේ කුඩා දරුවන්ගේ පටන් වැඩිමහලු පුද්ගලයන් දක්‌වා දිනපතා ආහාරයට ගන්නේ වස විස සහිත ආහාර වර්ග. මේවායේ වස විස විතරක්‌ නෙමෙයි සීනි සහිත බවත් අධිකයි. එනිසා අපගේ රක්‌ත දූෂිත වීමක්‌ හෙවත් රුධිරය දූෂණයට ලක්‌වීමක්‌ සිදුවෙනවා. මෙසේ රුධිරය දූෂිත වූ විට ලෙඩ රෝග ඉතා පහසුවෙන් ඇති වෙනවා. ඉතිං දියවැඩියාවටත් හේතුවන රුධිර සීනි බහුලවීම නිසා පාසල් යන දරුවන්ගේ පවා වර්තමානයේ දියවැඩියාව රෝගයට ගොදුරු වීමක්‌ දක්‌නට ලැබෙනවා.
 
 මෙම තත්ත්වය වළක්‌වා ගන්නේ කෙසේද?
 
 මේ සඳහා කළ යුත්තේ සීනි අධික ආහාරපාන ගැනීම සීමා කිරීමයි. එළවළු වර්ග, පලා වර්ග වැඩිපුර ආහාරයට ගැනීම කළ යුතුයි.
 
 සීනි අධික පැණිබීම වෙනුවට කොළ කැඳ වර්ග, කොත්තමල්ලි තැම්බූ වතුර ආදිය ගැනීම ගුණදායකයි.
 
 වෛද්‍යතුමියනි, දියවැඩියා රෝගයට ගොදුරු වූ බොහෝ පුද්ගලයන්ගේ ශරීරය ඉතා ඉක්‌මනින් වැහැරීමට ලක්‌වීම හෙවත් කෙට්‌ටු වීමක්‌, ස්‌නායු දුර්වලවීමක්‌ තුවාල ඇති වූ විට සුවවීම ප්‍රමාදවීමක්‌ දක්‌නට ලැබෙනවා. ඊට බලපා ඇති හේතුව කුමක්‌ද?
 
 දියවැඩියා රෝගයේදී සිදුවන්නේ ශරීරයේ ඇති පෝෂ්‍ය කොටස්‌ ශරීරය තුළ තැන්පත් නොවී ශරීරයෙන් බැහැරවීමයි. එවිට ශරීරයේ ක්‍රියාකාරිත්වය දුර්වල වෙනවා. එසේ වූ විට සිරුර කෙට්‌ටු වෙනවා. ඇස්‌ පෙනීම දුර්වල වෙනවා. නිතර තෙහෙට්‌ටුවක්‌ ඇති වෙනවා. පිපාසය දැනෙනවා. අලස බවක්‌ මතු වෙනවා. මේ සියල්ලටම බලපාන්නේ ශරීරයෙන් පෝෂ්‍ය කොටස්‌ බැහැර වී යැමයි.
 
 මෙම තත්ත්වයට නිසි ප්‍රතිකාර නොගෙන සිටීමෙන් සිදුවන්නේ රෝගය දරුණු වී ස්‌නායු අඩපණ වීම, තුවාල ඇති වූ විට ඉක්‌මනින් සුව නොවීම ආදියයි. මෙහි දරුණුම තත්ත්වය වන්නේ තුවාල සිරුර පුරා ඔඩුදුව ගොස්‌ අතපය ඇඟිලි කපා දැමීමට ආදිය සිදුවීමයි.
 
 දියවැඩියාව පාලනය කරගැනීමට ඇති ආයුර්වේද ප්‍රතිකාර මොනවාද?
 
 ආයුර්වේදයේ දියවැඩියාව සඳහා සාර්ථක ප්‍රතිකාර ක්‍රම තිබෙනවා. ශාකසාරවලින් නිපදවන ඖෂධ වර්ග තිබෙනවා. ඒවා නිවැරදි වෛද්‍ය උපදෙස්‌ අනුව භාවිත කරමින් ආහාරපාන ගැනීම ද නිවැරදි අයුරින් සිදුකළ විට මතුව ඇති දියවැඩියා රෝගය පාලනය කිරීම හෝ නිට්‌ටාවට සුව කිරීම සිදුකළ හැකියි.
 
 මෙහිදී රෝගීන් සතුව විශාල වගකීමක්‌ තිබෙනවා. බොහෝ රෝගීන් වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර සඳහා පැමිණියත් ප්‍රතිකාර ලෙසින් ලබාදෙන ඖෂධ නිසි ලෙස භාවිත කරන්නේ නැහැ. ආහාරපාන නිසි පාලනයකින් යුතුව ගන්නේ නැහැ. එවැනි පුද්ගලයන්ට කොතරම් හොඳ ඔෂධ වර්ග ලබාදුන්නත් රෝගය සුව කරන්න බැහැ.
 
 නිවැරදි ආයුර්වේද ප්‍රතිකාර ලබාගෙන තම එදිනෙදා ජීවිතය සකස්‌ කරගත්තොත් මාස හයක්‌ යන විට තමාට මතුව ඇති දියවැඩියා රෝගී තත්ත්වය සුව කරගන්න පුළුවන් බව සහතික විය හැකියි.
 
 මේ පිළිබඳ වැඩිදුර තොරතුරු දුරකථන අංක 0770181010 ඇමතීමෙන් ලබාගත හැකිය.

අපේ මිහිතලයේ බත්ගස නමින් විරුදාවලිය ලත් කොස්‌ ගසින් ඵල දරන කොස්‌ ගෙඩිය ඉදුණු පසු වරකගහේ ගෙඩි වරකා නමිනුත් වැලගසින් හටගෙන ඉදුණුq ගෙඩිය වැල වශයෙනුත් හඳුන්වනු ලැබේ. වැලගෙඩියත් වරකා ගෙඩියත් ගස මතට නැඟගත් පුද්ගලයා ලණුවක ගැට ගසා ගසින් පහළට බිමට බාගනුයේ දැඩි ආයාසයෙනි. එසේ ලණුqවේ ආධාරය නොමැති කැඩුවහොත් බිමට වැටෙන වරකා ගෙඩිය තැළී පොඩිවී යනු ඇත. වැල ගෙඩියක්‌ වුණොත් වැල ගෙඩිය බිමට වැටෙනවාත් සමග කෑලි කෑලිවලට වෙන්ව විහිදී විසිරී යනු දැක ගැනීමට සිදුවේ.
 
 කොස්‌ ගහේ ගෙඩි ඵලදාව හටගෙන ඵලනෙළා පාරිභෝජනයට ගැනීමට හැකිවනුයේ භාග්‍යයෙන් පිරි බක්‌ මාසයේත් වෙසක්‌, පොසොන්, ඇසළ මාසවලදීය.
 
 වැලමදුලත් වරකා මදුලත් මියුරු මී පැණියෙන් රසයෙන් ආඪ්‍යවූ ශාරීරික ශක්‌තියක්‌ ලබාදෙන වස විසෙන් තොර ඉතාමත්ම ප්‍රියජනක පලතුරකි. මෙම කොස්‌ ඉදෙන්නට පෙර අපේ රටේ පැරණි ග්‍රාමීය ජනතාව කොස්‌මදුළු සහ ඇට තම්බා බත් වෙනුවට තුන්වේලම ආහාර ලෙස අනුභව කර දවස පිරිමසාගෙන ඇති බවට සාධක පවතී. දésණ ලංකාවේ මොරවක, දෙණියාය, අකුරැස්‌ස, වලස්‌මුල්ල, කිරම, කටුqවන, ඌරුබොක්‌ක, රම්මලේකන්ද, බෙලිඅත්ත, ගැටමාන්න, මිද්දෙණිය, ගල්පොත්තයාය, හොරවින්න යන ප්‍රදේශවලත් රත්නපුර, කුරුවිට ප්‍රදේශවලත් ඉතා බහුල ලෙස කොස්‌ගස්‌ වගාව ව්‍යාප්තව තිබේ. එම ප්‍රදේශවාසීන් කොස්‌ තැම්බීමේදී දේශීය ඖෂධයක්‌ වන මැල්ල කොළ අහුරක්‌ කොස්‌ හැළියට යොදා තම්බා ගැනීමට අමතක කර නොමැත. එයට හේතු සාධකය වී ඇත්තේ මැල්ල කොළ යෙදීමෙන් කොස්‌ ඇටේත් මදුලෙත් රසවත් භාවයත් කොස්‌ අනුභවයෙන් පසු ඉක්‌මනින් දිරවීමත්, බඩේ වාතය හිරවීම වැළැක්‌වීමත්, කුසගින්න දැල්වීමක්‌ ඇති කරන නිසාය.
 
 වැලත් වරකත් ඉදුණු සුවඳින් හමන සුළඟ ගෙවතු ගම් දනව් සුවඳවත් කරද්දී දිවා රෑ දෙක වවුලන්ට , ගිරවුන්ට, ලේනුන්ට, දඬුලේනුන්ට, රිළවුන්ට, කොස්‌ගස්‌ රජදහනක්‌ බවට පත්වූවා යෑයි කීවොත් එය අතිශයෝක්‌තියක්‌ නොවනු ඇත. ඵල දරන කොස්‌ ගස්‌ වල පැණි වරකා වල, පැණි වැලවල පැණි උරා බීමට එක්‌රොක්‌ වුණ වවුලන් රෑ තිස්‌සේ හඬ තළද්දී ගැමි ගෙවල්වල අයට රෑ නින්ද අඩපණ කරලීය. ඉදුණු වැල ගෙඩියට වරකා ගෙඩියට මී මැස්‌සන් රංචු පිටින් පියඹා සිටිනු දැකීමට තිබුණි. වැල වරකාවල සුවඳ සුළඟට මුසුව සුවඳක්‌ව හමා යද්දී ගමේ ගව රංචු කොස්‌ගස්‌යට ලැඟුම්ගෙන සිටිනු දක්‌නට ඇත.
 
 අතු පතර විහිදී ඉතා විශාල ලෙස මෙම කොස්‌ ගස්‌ වැඩෙති. ගෙවල්වල දොර ජනෙල් යටලී රීප්ප සඳහාත් මේස පුටු සෑදීම සඳහාත් වසර සීයයකට වඩා පැරණි කොස්‌ ගස්‌ කපා ඉරවා ගනු ලබයි.
 
 මෙම විශේෂිත වූ වරකත් වැලත් ග්‍රාමීය වැසියන් ලුණුවතුර ඉස, ගම්මිරිස්‌ කුඩු ඉස උදාරාබාධ ඒදොa කියා සැකකොට ආහාරයට ගනිති.
 
 වරකා සහ වැලගෙඩි තීරු වශයෙන් දිගට කපා එහි වහල්ල ඉවත්කර මදුලු ගලවා ආහාරයට ගනු ලැබේ. ලංකාවාසීන්ට විදේශවල සිට මෙරටට පැමිණෙන විදේශීය අයටත් වැල වරකා මිහිරි පලතුරක්‌ව පවතී. වෙළෙඳපොළෙන් ගෙඩියක්‌ රුපියල් දෙසීයකට පමණ ලබාගත හැකිය.
 
 අපේ ගරුතර මහා සංඝරත්නය පොරවන සිවුරට පොවන පඬු සකස්‌ කර ගන්නේද වරකා ගහේ මුල්වලිනි.
 
 ඉදුණු කොස්‌ගෙඩියේ ඉදුණු පැණි බේරෙන හමන සුළඟ වැල සුවඳින් පෙදෙස සුවඳවත් කෙරෙන වැල ගෙඩියක වේලක්‌ අනුභව කළ ගමේ ගොවීන් සිටියාහ. එලෙස අනුභව කළ අය නිදුක්‌ නිරෝගී සුවයෙන් අවුරුදු එකසිය අට, දහය තරම් කාලයක්‌ රෝගාතුර නොවී ලෙඩ ඇඳට පාත්‍රනොවී යහතින් වැජඹුqණුqq අයුරු මා සියෑසින් දුටුවෙමි.
 
 සුදු අධිරාජ්‍යවාදීන් අපේ රටේ කොස්‌ වෙනුවට රබර් සිටෙව්වෝය. ආදි අපේ පෙර සිංහලයා හෙරළි බතල ටික කා වැඩුණා.
 
 පැරණි කවියක්‌ද සිහිකරමි. හෙරළි යනුවෙන් පැරණි සිංහලයා කොස්‌ හඳුන්වාලීය. කොස්‌වලට හෙරළිගම ව්‍යවහාර වන්නේ සංස්‌කෘත භාෂාවෙනි.
 
 වැල සහ වරකාවල පවත්නා ගුණාත්මකභාවය ආයුර්වේදයට අනුරූපවන ආකාරය
 
 වැල වරකා දෙකෙන්ම ආමාශය සහ (බඩවැල්) කුඩා අන්ත්‍ර සහ මහා අන්ත්‍ර පිරිසිදු කිරීම එහි වියළි ස්‌වභාවය මැඬ පවත්වා තෙත් ගතිය ඇති කිරීම ගනු ලබන ආහාරවල ඉක්‌මනට දිරවීම ආහාරවල ශාරය ඉක්‌මනට ශරීරයට උරාගැනීමට අවශෝෂණය කර ගැනීමට පිටුවහල්වීම අධෝමාර්ගය වේදනාවකින් තොරව මළ පහ පිටකිරීමට උපකාරී වීම. අක්‌මාව ශක්‌තිමත් කිරීම, ශාරීරික ධාතු පුෂ්ටිය ඇති කිරීම, බෙලහීනවූ ශරීර ඇත්තවූවන්ට ශරීර ශක්‌තිsය ලබාදීම. ශරීර ස්‌ථුල කිරීම, ශරීරය සෝභමානවත් කිරීම, කිරි මවුවරුන් කිරි එරීම වැඩිවීම, කිරි පිරිසිදු කිරීම, දරුවන් බිහිකිරීමේදී ගැබිනි මාතාවන්ට අපහසුතාවකින් තොරව දරුවා බිහිකිරීමට ශක්‌තිය ලබාදීම, මතක ශක්‌තිය වැඩිකිරීම, ආයුෂ වැඩි කිරීම, ධාරණ ශක්‌තිය වැඩි කිරීමටද ආයුර්වේදීය වශයෙන් ගුණාත්මකභාවය ලෙස සඳහන් කරන අතර පිළිකා රෝග මර්දනයටද බෙහෙවින් ඉවහල්වේ.
 
 ප්‍රාථමික කර්මාන්ත අමාත්‍යාංශයේ පලතුරු සංවර්ධන වැඩ සටහනට දිරිදීමක්‌ ලෙස මෙම ලිපි පෙළ පළ කරන ලදී.

අප ජීවිත කාලයෙන් වැඩි කොටසක්‌ රාජකාරිය කරන ස්‌ථානයේ ගතකිරීමට සිදුවන බව කවුරුත් හොඳින් දන්නා සත්‍යයකි. අප රාජකාරිය කරන ස්‌ථානයේ ගොඩනැඟෙන පරිසරය අප කායික හා මානසික සෞඛ්‍ය තීරණය වන්නා වූ අති ප්‍රබල වැදගත් සාධකයකි. එම පරිසරය කොතරම් දුරට අපගේ කායික හා මානසික සෞඛ්‍ය කෙරෙහි සුබවාදීව බලපාන්නේද? එය අසුබවාදී නම් අපේ මානසික සෞඛ්‍ය පිරිහීමට බලපාන්නේද? එම පිරිහීම තුළින් අපගේ ඵලදායිතාවය පහළ වැටීමට බලපාන්නේද? එසේම ඒ තුළින් අප තුළ ගොඩනැඟෙන කායික හා මානසික රෝගවලට සෘජුව හා වක්‍රාකාරව බලපාන්නේ කෙසේද යන කරුණු කාරණා ගැන සාකච්ඡා කිරීමට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය ඔක්‌තෝබර් 10 වැනිදාට යෙදෙන මෙවර ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනය යොදාගෙන තිබෙනවා.
 
 මානසික සෞඛ්‍ය පිරිහීමට ලක්‌ කරන ඒක පුද්ගල පලදායීතාවය හීන කරන පුද්ගලයාගේ පෞරුෂයේ අක්‍රමිකතා ඇති කරන "මානසික රෝග" වැළඳෙන ආකාරය සහ ඒ සඳහා කරන ප්‍රතිකාර අප දේශීය වෛද්‍ය ක්‍රමයේ කෙබඳු ආකාරයට සකස්‌ වී ඇතිද යන්න දැන ගැනීමට අප ලංකාවේ සුප්‍රසිද්ධ දේශීය පාරම්පරික මානසික රෝග වෙද පරම්පරාවේ 7 වැනි පරම්පරාවට අයත් නීලම්මහර මනස ආයුර්වේද රෝහලේ වෛද්‍ය අධිකාරි මානසික රෝග විශේෂඥ වෛද්‍ය සමන් එස්‌. හෙට්‌ටිගේ මහතාගෙන් මේ පිළිබඳව දැනුවත් වීමට තීරණය කළා.
 
 මානසික රෝගයක්‌ යනු සමාජයේ ඕනෑම ජන කොට්‌ඨාසයකට, ඕනෑම සංස්‌කෘතියකට, ඕනෑම සමාජ ආර්ථික මට්‌ටමකට, වර්ණ භේද, ලිංග භේද, ආගම් භේද, කුලමල නොතකා වැළඳිය හැකි රෝගී තත්ත්වයකි. පසුගිය හතළිස්‌ වසර ඇතුළත මානසික රෝග වැඩිවීමේ ප්‍රවණතාව දෙස බැලුවහොත් එය ඉතාම ශීඝ්‍ර ලෙස වර්ධනය වී ඇති බව පෙනී යයි. මෙයට හේතුව වශයෙන් අප රට තුළ ඇති වුණු සමාජීය වෙනස්‌කම් ව්‍යසනයන්, යුද්ධය, කෘමිනාශක භාවිතය, ජනගහනය ඉහළ යැම නිසා ඇතිවන තදබදය, නාගරීකරණය, දූෂිත වූ ආහාරපාන භාවිතය වැනි හේතු පාදක ගෙන හැර දැක්‌විය හැකිය. රටක ඇතිවන යුද්ධය සහ ජාතිවාදී අරගල, උදාහරණය හැටියට අප රටේ ඇතිවුණු හැත්තෑඑක ආයුධ සන්නද්ධ කැරැල්ල, අසූතුන ජාතිවාදී කෝලාහල සහ උතුරේ ජනවාර්ගික යුද්ධය, අසූඅට අසූනවය දකුණේ පැතිර ගිය යුද්ධය, භීෂණකාරී වාතාවරණයද 2004 දෙසැම්බර්Êමස ඇතිවූ සුනාමි ව්‍යසනය බඳු ස්‌වාභාවික විපත්ද පුද්ගලයන් තුළ කාංසා, අක්‍රමිකතා, විශාද ජනක ප්‍රතික්‍රියා, මානසික රෝග ඇතිවීමට බලපාන බවත්, ප්‍රජාවගේ මානසික සෞඛ්‍ය පිරිහීමට හේතු සාධක වන බවත් වැඩි දෙනකුගේ අවධානය යොමු නොවූ කරුණකි. මෙම ඉහත කී සාධක අප රටේ මානසික සෞඛ්‍ය පිරිහීමෙහිලා කොතරම් දුරට බලපෑමක්‌ ඇති කර තිබෙනවාද කිවහොත් අප රටේ සමස්‌ත ජනගහන ප්‍රතිශතයෙන් 15% - 20% පමණ කිසියම් හෝ මානසික රෝග තත්ත්වයකින් පෙළෙන බවත්, සෑම පවුල් 4 කින් 1 පවුලක මානසික රෝගියෙක්‌ සිටින බවත් සොයාගෙන ඇත.
 
 මානසික රෝග ජාත්‍යන්තර වශයෙන් ව්‍යාප්ත වී ඇති සාධක අරගෙන බැලුවොත් නවීන දත්තානුසාරයෙන් සනාථ කරන්නේ ලෝකයේ මානසික රෝගීන් මිලියන 450 ක්‌ පමණ සිටින බවයි. මෙයින් විශාදය නමැති මානසික රෝගය මිලියන 150 ක්‌ද, අපස්‌මාරය මිලියන 50 ක්‌ද, හීන්නොන්මාද රෝගීන් මිලියන 24 ද සිටින බව වාර්තා වෙයි. ශ්‍රී ලංකාවේ මෙම රෝගීන් 60,000 ක්‌ පමණ සිටින බව වාර්තා වෙයි.
 
 එක්‌සත් රාජධානියේ ජාතික සෞඛ්‍ය සේවයේ වාර්ෂික අයවැයෙන් 12% වෙන්කොට ඇත්තේ මානසික රෝගීන්ටයි. උතුරු ඇමරිකාවේ පමණක්‌ විශාදය නිසා අහිමි වන ඵලදායිතාවය නිසා ලබන පාඩුව වාර්ෂිකව ඩොලර් බිලියනයකි. විශාදය නමැති රෝගය ලොව මිනිසුන් පීඩා විඳින දරුණුතම රෝග දහය අතරට එක්‌වෙයි. එය එතැනින් නැවතී නැත. වසර 2020 වන විට මෙම ලැයිස්‌තුවේ දෙවැනි ස්‌ථානයට පත්වන බව ගණන් බලා ඇත. එය දෙවැනි වන්නේ හෘද රෝගවලට පමණි.
 
 ආයුර්වේදයේ මානසික රෝග මෙලෙසින් හඳුන්වාදී ඇත.
 
 සිත් තුළ හට ගැනෙන මනුසිත පෙර ලමින
 උත්තම ගුණ නසන රළු බව වඩ වමින
 පිත් සෙම් වාත උඩුකුරු වී මත් කෙරෙන
 සත්නට උමතු රෝගය මෙලෙස වැළඳෙන
 
 වැකුණු කුණු නොසම නොනිසිව පියන ලද
 පිලිනු නොයෙක්‌ විස විපරිත ආහාරයද
 බමුණු ගුරුත් දෙවියන්හට ගැරහුමද
 කරනු මෙලෙස යෙදුමෙන් සිහි මුලාවෙද
 
 මානසික රෝග ලක්‍ෂණ
 
 මානසික රෝග වනාහි පුද්ගලයකු ස්‌වකීය සමාජයේ නෛතික, සම්ප්‍රදායික, ආගමික, සංස්‌කෘතික, සදාචාරාත්මක සම්මතවලට අනුකූල වන පරිදි ක්‍රියා කිරීමට අපොහොසත් කරවන සුළු කවර හෝ මානසික විපර්යාසාත්මක තත්ත්වයකි. මෙවැනි වූ ආකාරයක මානසික වශයෙන් වික්‍ෂිප්ත වූ පුද්ගලයා මූලික වශයෙන් ඔහුගේ මනසේ ඇතිවන මානසික අස්‌වාස්‌ථ්‍ය හේතුවෙන් යම් යම් චර්යාත්මක අසමාන්‍යතා පෙන්නුම් කිරීමට පටන් ගනී.
 
 අප දේශීය පාරම්පරික උමතු රෝග චිකිත්සාවේ වර්ගීකරණයට අනුව මානසික රෝග 22 කට බෙදා වෙන් කර ඇත. වාතදී දොaෂයන්ගේ විකෘතින්ගෙන් සෑදෙන මානසික රෝග, තුන්දොස්‌ කිපීමෙන් සෑදෙන උග්‍ර ගණයේ සන්නිපාතජ රෝග, රත්පිත් උමතු රෝග (දූෂිත වූ රක්‌තය සහ පිත ඌර්ධවගත වීමෙන්), සූතිකා උමතු රෝග (දරු ප්‍රසූතියෙන් පසු එන පශ්චාත් ප්‍රසව උමතු රෝග), දුබලකමෙන් එන උමතු රෝග (වයෝවෘද්ධ අවධියේදී වැළඳීමට ප්‍රවණතාවක්‌ ඇති අමතක වීම , නින්ද නොයැම, හැසිරීම් රටාවේ පෙන්නුම් කරන යම් යම් විපර්යාස සහිතව මුලික වශයෙන් පෙන්නුම් කරන චිත්ත වික්‌ෂේපය එසේ නැතිනම් සෛල පරිහානියට පත් වීමේ රෝගය, මදාත්‍යය උමතු) (අධික මත්පැන්, මත්aකුඩු නිසා වැළඳෙන උමතු රෝග), භූත උන්මාද (යක්‍ෂ, භූත, ප්‍රේතයන් වැනි නොපෙනෙන බලවේගවලින් ඇති කරන්නා වූ ලෙඩ රෝග ලක්‍ෂණ යෑයි විශ්වාස කරන උදා( මායාකාරී ශබ්ද ඇසීම, මායාකාරී දර්ශන පෙනීම, කටහඬවල්වලින් රෝගියාට කතා කරනවා මෙන් ඇසීම, මෝහයෙන් සහ අස්‌වාභාවික විශ්වාසයන් ඇති වීම රෝග ලක්‍ෂණ සමග එන උමතුරෝග).
 
 සිත් පෙරලුම් (ක්‍ෂණික සිත් බිඳීමකින්, කෙනකුගේ වියෝ දුකකින් බලාපොරොත්තු නොවූ ආකාරයේ ව්‍යසනවලට මුහුණ දීමෙන් ඇතිවන මානසික විපර්යාසයකි. මීට අමතරව ඉහත සඳහන් කළ සියලුම රෝගවලට පොදු වන රෝග ලක්‍ෂණ අස්‌ථාන බිය සැක, නින්ද නොයැම, තනියම කතා කිරීම, සිනාසීම, අධික කේන්තිය, වටපිට සිටින අය පිළිබඳ සැකය, අන් අයට නොඇසෙන කටහඬවල් රෝගියාට ඇසීම.)